چرا
اسلام، سگ را نجس ميداند؟ آیا در آيات و روايات و متون ديني، علت نجاست
سگ بيان شده است؟ برخی افراد در اين حکم، شک و شبههاي ندارند و تنها از
"فلسفه نجاست سگ" سؤال ميکنند و ميخواهند بدانند آيا در اسلام، فقط "حکم
نجاست سگ" بيان شده يا علاوه بر اين، به فلسفه اين حکم نيز اشاره شده است؟
مشرق - مسأله
نجاست سگ، يکي از مسائل فقهي اسلام است که در جامعه امروزي، اطلاع
از چگونگي آن براي بسياري حائز اهميت است. عدهاي از سر کنجکاوي مي خواهند
بدانند که: چرا اسلام سگ را نجس ميداند؟ و در کدام آيات يا روايات از متون
ديني ما، علت نجاست سگ بيان شده است؟ برخی افراد در اين حکم، شک و شبههاي
ندارند و تنها از "فلسفه نجاست سگ" سؤال ميکنند و ميخواهند بدانند آيا
در اسلام، فقط "حکم نجاست سگ" بيان شده يا علاوه بر اين، به فلسفه اين حکم
نيز اشاره شده است؟
عده اي نيز دم از حقوق حيوانات مي زنند و حکم نجاست
را بر خلاف حقوق سگ مي دانند!، از نگاه آنان سگ يک حيوان با وفا است و همين را دليلي
براي طهارتش مي دانند. علاوه بر اين از کوچک ترين دستاويزها براي اثبات سليقه شان استفاده
مي کنند:
- مگر مي شود سگ با اين وفاداريش
نجس باشد؟
- در قرآن و روايات از نجاست
سگ سخني به ميان نيامده است!؟
- قرآن با نام بردن از سگ
اصحاب کهف، از اين حيوان تمجيد کرده است!
- حضرت علي(ع) مردم را به
يادگيري ده خصلت ارزنده سگ و به کار بستن اين خصائص در زندگي توصيه فرمودهاند!
- و ...
حال آنکه معلوم نيست نام بردن از سگ اصحاب کهف در
قرآن چه ربطي به نجاست يا طهارت سگ دارد؟ وفاداري سگ و مفيد بودنش، چه ربطي به عدم
نجاست او دارد؟ و چگونه ميتوان از سخن اميرالمومنين(ع) پي به طهارت سگ برد؟
اگر چنين باشد، آيا مي توان سخن
پيامبر(ص)، که بدعتگزاران را سگان دوزخ(1) مي داند، دليلي بر نجاست سگ گرفت؟! آيا اينگونه
سخن گفتن صحيح است؟
همانطور که ملاحظه فرموديد، برخورد سليقهاي با
مسائل و ربط دادن همه چيز براي اثبات سليقه شخصي، بخصوص براي کساني که صلاحيت اظهار
نظر در مسائل شرعي را ندارند تا جايي پيش مي رود که در اصل و اساس مسألهاي تشکيک ميکنند.
اگر مفيد بودن و وفادار بودن سگ
براي حکم به طهارتش کافي باشد، پس خون که حيات انسان با کمبود آن در خطر ميافتد، نبايد
نجس باشد؟ آيا کسي در فوايد و نياز انسان به خون و همچنين در نجس بودن آن شک دارد؟
آيا به بهانه اينکه انسان اشرف مخلوقات هست، ميتوان نجاست خون او را انکار کرد؟
ما فعلاً قصد پرداختن به اين سخنان را نداريم و در
ضمن مباحث پيش رو به پاسخ آن ها اشاره خواهيم کرد.
در اين نوشتار با جستوجو در منابع
اسلامي از جمله قرآن و روايات معصومين عليهم السلام و ... در پي يافتن ادله اين حکم
خواهيم بود، پس از آن به چند مسأله که فرع بر مساله نجاست سگ است، خواهيم پرداخت.
مسائلي از قبيل نجاست انواع سگ، خريد و فروش آن،
نگهداري سگ در خانه، حقوق سگ به عنوان يک حيوان، فلسفه نجاست سگ در اسلام و در نهايت
پاسخ به چند سوال.
امّا لازم است قبل از آن، مفهوم و معناي «نجس» بخصوص
در اصطلاح فقهي آن، مورد بررسي قرار گيرد و سپس اصل مساله را دنبال کنيم:
مفهوم نجس
واژه «نـجـس» از نـظر لغت شناسان به معناى کثيفى،
ناپاکى، ضدطهارت، ضد نظافت و به معناي پليدى آمده است (2).
بهترين تعريف لغوي از راغب اصفهانى است که نجس را
به معناي پليدي ظاهري و باطني مي داند، او مى نويسد: « النجاسة القذارة و ذلک ضربان: ضرب يدرک بالحاسة وضرب يدرک
بالبصيرة ... » نجاست، قذارت وکثيفى است که بردو نوع مي باشد:
1- آنکه با حواس انسان قابل
درک است.
2- آنکه با ديده بصيرت درک
مي شود.
يعني گاهي نجس دانستن چيزي بخاطر پليدي باطني آنست
و تاثير منفي بر روح و روان انسان مي گذارد. راغب اصفهاني در ادامه براي معناي دوم،
مصداقي را ذکر کرده و مي گويد: « والثاني
: وصف الله تعالى به المشرکين فقال: (إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ)(3)
... : خداوند تعالي مشرکان را به آن توصيف کرده و فرموده : (مشرکان نجس هستند)
»(4)
نجس در اصطلاح فقهي
در فقه اسلامي «نجس» به شيئي گفته مي شود که بخاطر
شدّت پليدي بايد از آن دوري و اجتناب کرد، و نحوه اجتناب و دوري از آن را شرع بيان
کرده است مثلا: آبي که با عين نجاست برخورد کرده، قابل نوشيدن نيست و نمي توان با آن،
وضو و غسل گرفت؛ و با لباسي که نجس شده، نمي توان نماز خواند و ... .
پس نجس در فقه يعني: شيئي که داراي شدّت پليدي است
که بايد به نحوي خاص، از آن دوري کرد؛ و نحوه اجتناب از آن را شرع مشخص مي کند. يا
به عبارتي ديگر نجاست چيزي است که به کار بردن آن در نماز و طواف و تغذيه، به دو جهت
حرام مي باشد: يکي شدّت پليدي که در آن هست و ديگري دستور به دوري و اجتناب از آن.
لفظ «نجس» با ظهور خود و تبادر، بر اين معنا دلالت
دارد. شـيـخ طـوسى،(5) طبرسى،(6) آية اللّه حکيم،(7) راوندى،(8) ميرزا محمد مـشـهـدى(9)
و فـخـر رازى (10) در تفسير «نجس» گفته اند: کلمه «نجس» نزد ما معناى روشنى دارد و
آن نجاست فقهى است. (11)
عده اي نيز معتقدند پس از ظهور اسلام، کثرت استعمال
لفظ نجس در اين معنا به گونه اي بوده که سبب ثبوت حقيقت شرعيه شده است، يعني هرگاه
پس از اسلام اين لفظ بدون قرينه بکار رود همين معناي فقهي از آن برداشت مي شود نه معناي
لغوي. (چنانکه واژه صلاة با اينکه قبل از اسلام به معناي دعا بود، پس از اسلام به معناي
حرکات خاصي که نماز نام دارد، بکار مي رود.) لازم به ذکر است، علاوه بر ابن زهره(12)
و راوندى(13) که مدعى حقيقت شرعيّه در اين باره هستند، شيخ انصارى نيز مى نويسد: در
وجود معناى حقيقت شرعيه براي لفظ «نجس» جاى شک ندارد . حال که چنين است روشن مي شودکه،
اگر واژه نجس در متن روايات آمد به کداميک از اين دو معنا خواهد بود:
- پليدي تنها (معناي لغوي)
يا،
- پليدي خاصّي که بايد به
نحوي خاص از آن دوري شود. (معناي فقهي)
علاوه بر اين، تعابير ديگري نيز
هستند که شارع با آنها معناي نجاست فقهي را، قصد مي کند. بعضي از اين تعابير عبارتند
از:
«لاتشرب منه، لاتتوضاء منه، لاتصل فيه، يجتنب عنه، اذا اصابه يدک مع
الرطوبه فطهّره، صب عليه الماء و(14)... :
منوش از آن، وضو مگير از آن، در آن نماز مگذار،
از آن اجتناب کن، هرگاه دست مرطوبت آن را لمس کرد تطهير کن، بر آن آب بريز و...»
نتيجه اينکه، هرگاه واژه «نجس» و «تعابير
مرادف آن» در متون اسلامي بکار رفت، معناي فقهي نجاست مدّ نظر است.
نجاست سگ در قرآن
پيش از اين گفتيم يکي از سوالات مطرح در مساله نجاست
سگ، اينست که : آيا در قرآن که کاملترين کتاب آسماني است به نجاست سگ اشاره اي شده
است يا نه؟
در قرآن کريم در سه مورد از سگ سخن گفته شده که
عبارتند از:
1- ماجراي سگ اصحاب کهف: خداوند در سوره کهف در مورد سگ اصحاب کهف چنين مي فرمايد:
«... سگشان بر آستانه ي غار
دو دستخود را دراز کرده بود.»(15) «... وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ ...» (16)
در اين آيه هيچ گونه اشاره اي به طهارت و نجاست
سگ نشده است، نهايت استفاده اي که از اين آيه مي شود، اينست که:
- اصحاب کهف سگ نگهباني را
همراه داشتند.
- سگ در دهانه غار، يعني محلي
غير از محلّ استراحت اصحاب کهف آرميده بود(بِالْوَصِيدِ).(17)
تنها نکته قابل توجه در اينجا، مساله همراه داشتن
سگ است که در ذيل عنوان «نگهداري سگ در خانه» به آن خواهيم پرداخت. (که نگهداري سگ
نگهبان اشکالي ندارد.)
2- ماجراي بلعم باعورا: خداوند در سوره اعراف، بلعم باعورا را به سگ تشبيه کرده است و چنين مي
فرمايد: «فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ اَلْکَلْبِ
إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ يَلْهَثْ» (18)
سخن از يک عالم دانشمند است که ابتدا در مسير حق
بود، به گونهاى که کسى انتظار انحراف او را نداشت. سرانجام دنياپرستى و پيروى از هواى
نفس او را به سقوط کشاند. به نحوى که تشبيه به سگ شده است. اما چرا به سگ تشبيه شده؟
زيرا او بر اثر شدت هواپرستى و چسبيدن به لذات جهان ماده، يک حال عطشِ نامحدود به خود
گرفته که همواره دنبال دنياپرستى مى رود نه به خاطر نياز و احتياج بلکه به شکل بيمارگونهاى
همچون يک «سگ هار» که بر اثر بيمارى هارى، حالت عطش کاذب به او دست مىدهد و در هيچ
حال سيراب نمى شود.(19)
در اين آيه نيز نه سخن از طهارت سگ است و نه سخن
از نجاست آن آمده است.
نکته قابل توجه اينست که: اگر در آيه قبل، ذکر سگ
اصحاب کهف دليلي بر تمجيد و طهارت او باشد، اين آيه نيز به وجود نوعي مزمت و پستي در
سگ دلالت دارد که سبب شده خداوند حالت يک عالم هواپرست را به آن تشبيه کند و مي توان
از آن بر نجاست سگ استناد کرد! امّا حقيقت اينست که هر دو سخن، سست و باطلند .
3- حکم صيد سگ شکارچي:
خداوند در ابتداي سوره مائده مي فرمايد:
«يَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّيِّبَاتُ
وَمَا عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ
اللَّهُ فَکُلُوا مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَيْکُمْ وَاذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ
...»(20)
از تو سؤال مىکنند چه چيزهايى براى آنها حلال شده
است؟ بگو : آنچه پاکيزه است ، براى شما حلال گرديده ؛ و (نيز) صيد حيوانات شکارى و
سگهاى تربيت يافته ... .
در اين آيه سخن از حلال بودن گوشت حيواني است که
توسط سگ شکاري صيد شده است نه نجاست يا طهارت سگ. هرچند دلالت بر قابل استفاده بودن
صيدي که توسط سگ شکاري انجام شده دارد و در روايات نيز آمده است که اين صيد را مي توان
پس از شستن محل تماس سگ استفاده کرد.
اين سه آيه تنها مواردي بودند که در آن سخن از سگ
به ميان آمده، امّا در آن نه اشاره به طهارت سگ شده نه نجاست آن. حال که ثابت شد قرآن
دلالتي بر نجاست و طهارت سگ ندارد، آيا مي توان نتيجه گرفت که پس سگ نجس نيست؟
آيا همه احکام بايد در قرآن ذکر شده باشند؟
آيا مي توان حکمي را فقط بخاطر عدم ذکر آن در قرآن
انکار کرد؟(21)
آيا حرام بودن گوشت سگ در قرآن ذکر شده است؟
آيا کسي در حرام بودن گوشت سگ شک دارد؟ با اينکه
در سوره انعام(22) محرمات فقط چهار موردند: 1- مردار(مَيْتَة) 2- خون(دَماً مَسْفُوحاً)
3- گوشت خوک(لَحْمَ خِنزيرٍ) 4- و حيواني که براي بتها ذبح شده باشد.( أُهِلَّ
لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ). گوشت سگ که از اينها نيست، پس طبق اين آيه اگر ذبحش
کنيم حلال است!(23) بنابراين منکران نجاست سگ بايد خوردن گوشت سگ را نيز به ناچار
حلال بدانند با اينکه همه، آن را حرام مي دانند.
پاسخ اينست که:
اولاً: قرآن کريم در احکام فقهي معمولا به کليات بسنده کرده است . به عبارتي
ديگر قرآن همچون قانون اساسي است که فروع قوانين مدني، حقوقي، جزائي و ... را در آن
نمي توان يافت.
ثانياً: تبيين و تفسير آن را به پيامبر اکرم (ص) و به دنبال آن، امامان معصوم
(ع) سپرده است، «وَ أَنْزَلْنَا
إِلَيْکَ الذِّکْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»(24) يعني
اي پيامبر ما ذکر بر تو نازل کرديم تا براي مردم آنچه را بر ايشان نازل شد (قرآن) تبيين
و تفسير نمايي و خود قرآن دستور داده که علاوه بر آنچه خداوند در قرآن بيان فرموده،
از سخنان پيامبر(ص) و امامان(ع) اطاعت کنيم:«وَ مَا آَتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاکُمْ عَنْهُ
فَانْتَهُوا»(25) يعني اي مردم هر چه را رسول الله(ص) به شما دستور داد ، اجرا
کنيد و هر چه را نهي کرد باز ايستيد.
اگر پيامبر اکرم (ص) مى فرمايند: «إِنِّي تَارِکٌ فِيکُمُ الثَّقَلَيْنِ
کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي»(26) ، من دو چيز گرانبها را در
ميان شما به امانت مى گذارم که اين دو از هم جدا نمى شوند «إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً»،
اگر به هر دوى آنها تمسک کرديد هلاک نمى شويد. سرّ اين فرمايش پيامبر اکرم (صلّى الله
عليه وآله وسلّم) اين است که تمام آنچه ما به آن احتياج داريم در نصّ و ظاهر قرآن نيامده
است و ما بايد در کنار قرآن روايات پيامبر(ص) و ائمه(ع) را در نظر بگيريم. اما اگر
گفتيم يکى را قبول داريم، اگر گفتيم «حَسبُنا کِتابُ الله»، و عترت را رها کرديم، ضمانتى براى هدايت ما نخواهد
بود. اين دو چيز را بايد با هم داشته باشيم تا بتوانيم به هدايت برسيم.(27)
خلاصه اينکه براي به دست آوردن حکم شرعي، قرآن يکي
از منابع استنباط احکام الهي مي باشد، علاوه بر کتاب آسماني ما، روايات معصومين(ع)
يکي ديگر از منابع است که اگر حکمي در قرآن ذکر نشده بود بايد به اين روايات رجوع شود.
نجاست سگ در روايات
عمده دليل براي حکم به نجاست سگ، روايات مي باشند.
احاديث زيادي در اين باره وارد شده است بطوري که در کتاب ارزشمند وسائل الشيعه و
بحارالانوار ، ابواب مختلفي در اين رابطه وجود دارد با عناوين : «بَابُ نَجَاسَة سُؤْرِ الْکَلْبِ وَ الْخِنْزِيرِ»،
«بَابُ طَهَارَة عَرَقِ جَمِيعِ الدَّوَابِّ وَ أَبْدَانِهَا وَ مَا يَخْرُجُ مِنْ
مَنَاخِرِهَا وَ أَفْوَاهِهَا إِلَّا الْکَلْبَ وَ الْخِنْزِيرَ»، «بَابُ نَجَاسَة
الْکَلْبِ وَ لَوْ سَلُوقِيّاً»، «بَابُ جَوَازِ لُبْسِ جِلْدِ مَا لَا يُؤْکَلُ لَحْمُهُ
مَعَ الذَّکَاة وَ شَعْرِهِ وَ وَبَرِهِ وَ صُوفِهِ وَ الِانْتِفَاعِ بِهَا فِي غَيْرِ
الصَّلَاة إِلَّا الْکَلْبَ وَ الْخِنْزِيرَ وَ جَوَازِ الصَّلَاة فِي جَمِيعِ الْجُلُودِ
إِلَّا مَا نُهِيَ عَنْهُ»، «بَابُ کَرَاهَة اتِّخَاذِ کَلْبٍ فِي الدَّارِ إِلَّا
أَنْ يَکُونَ کَلْبَ صَيْدٍ أَوْ مَاشِيَة أَوْ يُضْطَرَّ إِلَيْهِ أَوْ يُغْلَقَ دُونَهُ
الْبَابُ»، «بَابُ تَحْرِيمِ بَيْعِ الْکِلَابِ إِلَّا کَلْبَ الصَّيْدِ وَ کَلْبَ
الْمَاشِيَة وَ الْحَائِطِ وَ جَوَازِ بَيْعِ الْهِرِّ وَ الدَّوَابِّ» و
...
هر يک از ابواب فوق، رواياتي را در بر دارد که بيان
کننده نجاست سگ اند . کسي که از علوم ديني کمترين اطلاعي داشته باشد با ديدن عنوان
اين ابواب يقين به حکم نجاست سگ در اسلام مي کند چه رسد به اينکه روايات هر باب را
مطالعه و بررسي کند.
رواياتي که از پيامبر (ص) و امامان
معصوم (ع) دربار نجاست سگ به ما رسيده اند، دو گونه مي باشند:
دسته نخست: رواياتي که به صراحت در آن واژه نجس آمده است. مانند:
1- «سَأَلَ عُذَافِرٌ
أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ سُؤْرِ السِّنَّوْرِ وَ الشَّاة وَ
الْبَقَرَة وَ الْبَعِيرِ وَ الْحِمَارِ وَ الْفَرَسِ وَ الْبَغْلِ وَ السِّبَاعِ،
يُشْرَبُ مِنْهُ أَوْ يُتَوَضَّأُ مِنْهُ؟ فَقَالَ: نَعَمِ، اشْرَبْ مِنْهُ وَ تَوَضَّأْ.
قَالَ قُلْتُ لَهُ: الْکَلْبُ؟ قَالَ: لَا. قُلْتُ: أَ لَيْسَ هُوَ سَبُعٌ؟ قَالَ:
لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجَسٌ؟ لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجَسٌ.»(28)
عذافر از امام صادق(ع) از نوشيدن و وضو گرفتن با
پس مانده آبي که بعضي از حيوانات (سنور، گوسفند، گاو، شتر ، الاغ ، اسب، استر و درندگان)
نوشيده اند، سوال کرد. امام فرمود: بنوش و وضو بگير. سپس از سگ سوال کردم. امام فرمود:
نه. پرسيدم: آيا او يک درنده (مثل ديگر درندگان) نيست؟ فرمود: نه به خدا، او نجس است.
نه به خدا، او نجس است.
2- «عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَخْلُقْ
خَلْقاً أَنْجَسَ مِنَ الْکَلْبِ(29).»
عبدالله بن ابي يعفور از امام صادق(ع) نقل مي کند:
همانا خداوند نيافريد خلقي را که نجس تر از سگ باشد.
3- «عَنِ الْفَضْلِ أَبِي
الْعَبَّاسِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ فَضْلِ الْهِرَّة وَ الشَّاة
وَ الْبَقَرَة وَ الْإِبِلِ وَ الْحِمَارِ وَ الْخَيْلِ وَ الْبِغَالِ وَ الْوَحْشِ
وَ السِّبَاعِ، فَلَمْ أَتْرُکْ شَيْئاً إِلَّا سَأَلْتُهُ عَنْهُ؛ فَقَالَ لَا بَأْسَ
بِهِ؛ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى الْکَلْبِ، فَقَالَ رِجْسٌ نِجْسٌ.»(30)
فضلمي گويد از امام صادق(ع) از پس مانده حيوانات
(گربه ، گوسفند، گاو، شتر،...) سوال کردم؛ و امام فرمود: اشکالي ندارد. تا اينکه از
سگ سوال کردم؛ و امام فرمود: پليد و نجس است.
4- «سَأَلَ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ(ع) عَنِ الْکَلْبِ؛ فَقَالَ: رِجْسٌ نِجْسٌ، لَا يُتَوَضَّأْ بِفَضْلِهِ، وَ
اصْبُبْ ذَلِکَ الْمَاءَ وَ اغْسِلْهُ بِالتُّرَابِ أَوَّلَ مَرَّة ثُمَّ بِالْمَاءِ.(31)
راوي حکم سگ را از امام صادق (ع) سؤال کرد، حضرت
فرمود: پليد و نجس است، از اضافه آبي که آشاميده نبايد وضو گرفته شود، آن آب را بريز
و (ظرف) را بار اول با خاک و سپس با آب بشوى.»
5- «عَنْ مُعَاوِيَة
بْنِ شُرَيْحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي حَدِيثٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ سُؤْرِ
الْکَلْبِ يُشْرَبُ مِنْهُ أَوْ يُتَوَضَّأُ؟ قَالَ: لَا؛ قُلْتُ أَ لَيْسَ سَبُعٌ؟
قَالَ: لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجَسٌ، لَا وَ اللَّهِ إِنَّهُ نَجَسٌ.(32)
ابن شريح، حکم نيم خورده سگ را از امام صادق(ع)
پرسيد که آيا مى توان از آن نوشيد يا با آن وضو گرفت؟ حضرت فرمود: نه، راوى پرسيد:
آيا او يک درنده (مثل ديگر درندگان) نيست؟ فرمود: نه، به خدا سوگند، او نجس است. نه،
به خدا سوگند، او نجس است.»
6- «عَنْ أَبِي سَهْلٍ
الْقُرَشِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ لَحْمِ الْکَلْبِ؛ فَقَالَ
هُوَ مَسْخٌ. قُلْتُ: هُوَ حَرَامٌ؟ قَالَ: هُوَ نَجَسٌ؛ أُعِيدُهَا عَلَيْهِ ثَلَاثَ
مَرَّاتٍ، کُلَّ ذَلِکَ يَقُولُ هُوَ نَجَسٌ.(33)
ابي سهل مي گويد از امام صادق(ع) درباره گوشت سگ
سؤال کردم، حضرت فرمود: از حيوانات مسخ شده است. گفتم آيا حرام است؟ امام فرمود: نجس
است. سه مرتبه اين سوال را تکرار کردم و هر سه بار امام فرمود: نجس است.»
و مواردي ديگر .
همانطور که در بحث لغوي گذشت، با وجود حقيقت شرعيه
براي واژه نجس، اين دسته از روايات براي اثبات حکم نجاست سگ کفايت مي کنند، و به صراحت
بيانگر آن هستند.
دسته دوم: رواياتي که واژه نجس در آنها ذکر نشده، امّا با قرائن موجود در آن، نجاست
سگ اثبات مي شود. در اين روايات، روش برخورد با سگ همانند روش بر خورد با نجاسات ديگر،
بيان شده است. مانند:
1- «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ:
سَأَلْتُهُ عَنِ الْکَلْبِ يَشْرَبُ مِنَ الْإِنَاءِ، قَالَ: اغْسِلِ الْإِنَاءَ
.(34)
ابن مسلم مي گويد از امام صادق(ع) سوال کردم: اگر سگي از ظرفي آب بياشامد
وظيفه چيست؟ آن حضرت فرمود: لازم است ظرف را بشوئيد.»
2- «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ
إِذَا وَلَغَ الْکَلْبُ فِي الْإِنَاءِ فَصُبَّهُ.(35)
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه سگ از ظرفي آب خورد،
آن آب را دور بريز.»
3- «عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ(ع)، قَالَ: لَيْسَ بِفَضْلِ السِّنَّوْرِ بَأْسٌ أَنْ يُتَوَضَّأَ
مِنْهُ وَ يُشْرَبَ؛ وَ لَا يُشْرَبُ سُؤْرُ الْکَلْبِ إِلَّا أَنْ يَکُونَ حَوْضاً
کَبِيراً يُسْتَقَى مِنْهُ.(36)
ابي بصير از امام صادق(ع) نقل مي کند: نيم خورده
سنور را مي توان نوشيد و با آن وضو گرفت، و نيم خورده سگ را نمي توان نوشيد مگر از
حوض بزرگي آب خورده باشد.»
4- «عَنِ الْفَضْلِ أَبِي الْعَبَّاسِ،
قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): إِنْ أَصَابَ ثَوْبَکَ مِنَ الْکَلْبِ رُطُوبَة
فَاغْسِلْهُ ... .(37)
فضل از امام صادق(ع) نقل مي کند: هرگاه رطوبتي از
سگ به لباس شما برخورد کرد، پس آنرا بشوي.»
5- «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْکَلْبِ يُصِيبُ شَيْئاً
(مِنْ جَسَدِ الرَّجُلِ)، قَالَ: يَغْسِلُ الْمَکَانَ الَّذِي أَصَابَهُ.»(38)
محمد بن مسلم از امام صادق (ع) در مورد سگي که خودش
را به بدن مردي ماليده است، سوال کرد. حضرت فرمود: محل تماس سگ را بشويد.
6- «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْکَلْبِ السَّلُوقِيِّ فَقَالَ إِذَا مَسِسْتَهُ
فَاغْسِلْ يَدَکَ.(39)
محمد بن مسلم مي گويد: از امام صادق(ع) در مورد
سگ سلوقي(40) سوال کردم؛ حضرت فرمود: چنانچه او را لمس کرده اي، دستت را بشوي.»
7- «عَنْ عَلِيٍّ (ع)...
قَالَ: تَنَزَّهُوا عَنْ قُرْبِ الْکِلَابِ، فَمَنْ أَصَابَ الْکَلْبَ وَ هُوَ رَطْبٌ
فَلْيَغْسِلْهُ؛ وَ إِنْ کَانَ جَافّاً فَلْيَنْضِحْ ثَوْبَهُ بِالْمَاءِ.(41)
حضرت علي (ع) فرمود: از نزديک شدن به سگ ها بپرهيزيد؛
و کسي که سگ مرطوبي را لمس کرد، ـ لباسش را ـ بشويد و چنانچه سگ خشک بود، بر لباسش
آب بپاشد.»
و مواردي ديگر.
همانطور که ملاحظه مي کنيد در احـاديـث بالا، حکم
عدم جواز آشاميدن و وضـو گرفتن از نيم خورده سگ به صراحت بيان شده است، که قرينه اي
بر نجاست سگ است. به بيان ساده تر: در اين دسته از روايات
حکم نجاست سگ آمده است بدون اينکه لفظ نجس، ذکر شده باشد، و اين حکم با تعابير ديگري
بيان شده است.
در نتيجه براي اثبات نجاست سگ، روايات دسته دوم
نيز به تنهايي کفايت مي کنند. اين احاديث و روايات بقدري زيادند که هرگز نمي توان در
اعتبار و قطعيّت آنها اشکال کرد؛ و با وجود چنين ادله قاطعي براي هيچ مسلمان و مؤمني
جاي هيچ گونه شک و شبهه اي باقي نخواهد ماند.
روايات ديگري نيز هستند که در خلال بحث هاي آينده
به آنها اشاره خواهد شد:
دسته نخست: رواياتي که قانون خريد و فروش سگ را بيان مي کنند.
دسته دوم: رواياتي که در مورد نگهداري سگ وارد شده اند.
دسته سوم : رواياتي که بيانگر حقوق سگ بعنوان يک حيوان است.
نجاست سگ و اجماع فقهاء
فقهاي عظام شيعه، سگ را يکي از نجاسات مي دانند
و اين حکم بين آنها اجماعي است.(42)
در مذاهب اسلامي، تنها گروهي که سگ را نجس نمي
دانند مالکي ها ـ يکي از فرق اهل سنت ـ هستند که آنها هم معتقدند احکام و دستورات مربوط
به سگ، بايد به صورت تعبّدي عمل شود. آنها با اينکه سگ را نجس نمي دانند، اما از
روي تعبد ظرفي را که سگ ليسيده، هفت بار مي شويند. شافعيه و حنابله نيز مي گويند: اين
ظرف بايد هفت بار تطهير شود، که يک بار آن به صورت خاکمال است. آنها تقدم خاکمال بر
شستن را شرط نمي دانند.(43)
محمد جواد مغنيه، در کتاب «الفقه علي المذاهب الخمسه»
چنين مي نويسد:
«الکلب نجس إلاّ عند مالک،
ولکنّه قال: يغسل الإناء مِن ولوغه سبعاً، لا للنجاسة بل تعبداً. وقال الشافعية والحنابلة:
يغسل الإناء مِن ولوغ الکلب سبع مرات إحداهنّ بالتراب. وقال الإمامية: غسل الإناء مِن
ولوغ الکلب مرة بالتراب، ثُمّ بعدها مرتين بالماء»(44).
نجاست انواع سگها
در نجاست سگ فرقي بين انواع آن نيست، و حکم همه
سگ ها يکي است. گروهي تصور کرده اند فقط سگهايي نجس هستند که از نگهداري آنها، نهي
شده است، مثل سگهاي ولگرد ، امّا سگهاي نگهبان و سگ شکاري يا سگهايي که امروزه توسط
پليس و گروه هاي امداد بکار گرفته مي شوند، پاک هستند. اين تصور صحيح نمي باشد، انواع
سگ ها ـ چه شکاري و چه سگ چوپان و... ـ نجس هستند و آب دهان و تمامي بدن آنها نجس است.
اين مطلب نيز از روايات معصومين(ع) استفاده مي شود:
1. «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الْکَلْبِ السَّلُوقِيِّ فَقَالَ
إِذَا مَسِسْتَهُ فَاغْسِلْ يَدَکَ.(45)
محمد بن مسلم از امام صادق(ع) در مورد سگ سلوقي
(يک نوع سگ شکاري معروف) سوال کرد. حضرت فرمود: چنانچه او را لمس کرده اي، دستت را
بشوي.»
2. «عَنْ عَلِيٍّ(ع)...
قَالَ تَنَزَّهُوا عَنْ قُرْبِ الْکِلَابِ فَمَنْ أَصَابَ الْکَلْبَ وَ هُوَ رَطْبٌ
فَلْيَغْسِلْهُ وَ إِنْ کَانَ جَافّاً فَلْيَنْضِحْ ثَوْبَهُ بِالْمَاءِ(46).
حضرت علي(ع) فرمود: از نزديک شدن به سگها بپرهيزيد
و کسي که سگ مرطوبي را لمس کرد، بشويد ـ لباسش را ـ و چنانچه سگ خشک بود، بر لباسش
آب بپاشيد.»
و فتواي علما و فقها از قديم تاکنون بر نجاست انواع
سگ هايي که در خشکي زندگي مي کنند، بوده است. فقط شيخ صدوق(ره) درمورد سگ شکاري فرموده
است: مقداري آب به محلّ ملاقات بپاشيد، کافي است و شستن لازم نيست(47). با اين حال
سگ را نجس مي داند.
بنابراين، اگر سگ شکاري، حيوان حلال گوشتي را شکار
کرد، محل اصابت با دهان سگ بايد شسته شود. و اگر دست و بدن و لباس انسان با بدن سگ
ها حتي سگ شکاري برخورد کند، در صورتي که بدن سگ و يا ملاقي تر باشد، نجس مي شود(48).
خريد و فروش سگ
پس از بيان حکم نجاست سگ در اسلام، اين سوالات مطرح
مي شود که:
آيا خريد و فروش آن جايز است يا
خير؟ اگر حرام مي باشد، اين حکم براي انواع سگ است يا براي بعضي؟ براي رسيدن به پاسخ
اين سوالات، بيان مقدمه اي ضروري است.
عدم دخالت نجاست در معامله
بعضي به اشتباه براي حرمت خريد و فروش سگ اينگونه
استدلال کرده اند:
«يکي از انواع معاملات حرام،
معامله عين نجاست است. يعني اگر چيزي نجس است، معامله آن حرام است. علما وقتي نظرشان
اين است که سگ نجس است، خودبخود معامله آن هم حرام مي شود. اما اغلب علما معتقدند که
اگر معامله عين نجاست، منفعت و سود عقلايي داشته باشد، در آن مورد حرمت آن برداشته
مي شود.»
حکم تحريم خريد و فروش، داير مدار منفعت و سود عقلايي
است، نه نجس و پاک بودن. ـ يعني اگر شيئي سود عقلايي داشت معامله
اش جايز است و الّا جايز نيست، چه نجس باشد و چه طاهر ـ بنابراين، نجاست شيء، نقشي
در حرمت معامله آن ندارد و بهتر است چنين گفته شود:
يکي از شرايط مبيع ـ يعني شيء مورد معامله ـ داشتن
منفعت و سود عقلايي ـ يا به عبارتي ماليّت داشتن آن ـ است و چون عين نجاسات غالباً
منفعت و سودي ندارند، ماليّت نداشته و صلاحيت خريد و فروش را ندارند. امّا هرگاه همين
نجاسات داراي منفعت و سودي شدند، معامله آنها صحيح است و داراي ماليّت بوده و قابل
خريد و فروشند. مانند خون که نجس است، اما هم اکنون از آن استفاده عقلايي مي شود و
ماليّت دارد، بنابراين خريد و فروش آن مجاز است.
پس نمي توان گفت: معامله مردار، خون و سگ چون نجس
هستند حرام است. بلکه گفته مي شود: چون منفعت عقلايي و ماليّت ندارند حرام است، امّا
اگر داراي منفعتي شد، معامله اش جايز است.(61)
لازم به ذکر است که در گذشته بيشتر نجاسات، منفعت
حلالي نداشتند و بهمين خاطر علما حکم به حرمت معامله نجاسات مي دادند. اين سبب شده
تا عده اي تصوّر کنند معامله شيء نجس، مطلقاً حرام مي باشد و علّت تحريم هم چيزي جز
نجاست نيست.
خلاصه اينکه
صرف نجس بودن، سبب حرمت معامله نجاسات از جمله سگ نمي شود تا کسي بگويد: چرا با اينکه
انواع سگ ـ سگ صيد، شکار، ولگرد و زينتي ـ نجس هست، امّا معامله سگ صيد جايز است ولي
معامله سگ زينتي حرام است. چراکه ملاک در اينجا انتفاع و عدم انتفاع عقلائي است، نه
چيز ديگري.
روايات خريد و فروش سگ
روايات وارد شده، از خريد و فروش سگ نهي کرده و
بهاي آن را «سُحت(62)» مي دانند. مثل:
1- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ
الْعَامِرِيِّ، قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ الَّذِي
لَا يَصِيدُ؛ فَقَالَ: سُحْتٌ؛ وَ أَمَّا الصَّيُودُ فَلَا بَأْسَ(63).
از امام صادق(ع) در مورد بهاي سگي که شکاري نيست،
سوال شد. حضرت فرمود: سُحت (حرام) است؛ اما (گرفتن بهاي) سگ صيد اشکالي ندارد.
2- عَنِ الرِّضَا(ع)
فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ(64).
امام رضا(ع) در سخني فرمود: بهاي سگ، سُحت (حرام)
است.
3- عَنْ أَبِي بَصِيرٍ،
قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ ثَمَنِ کَلْبِ الصَّيْدِ؛ قَالَ: لَا
بَأْسَ بِثَمَنِهِ وَ الْآخَرُ لَا يَحِلُّ ثَمَنُهُ(65).
ابي بصير از امام صادق(ع) از بهاي سگ شکاري سوال
کرد، حضرت فرمود: اشکالي ندارد؛ اما بهاي ديگر سگها حلال نيست.
4- فِي حَدِيثٍ أَنَّ
رَسُولَ اللَّهِ(ص) قَالَ: ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِيِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ
الَّذِي لَا يَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ(66).
رسول خدا(ص) در سخني فرمود: بهاي شراب ، بهاي زناکار،
و بهاي سگي که شکار نمي کند، سُحت (حرام) است.
5- عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ، عَنِ الرِّضَا(ع) قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: ثَمَنُ الْکَلْبِ
سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِي النَّار(67).
امام رضا(ع) فرمود: قيمت سگ سُحت است و سُحت در
آتش است.
اين دسته از روايات غالباً اشاره به سگ صيد دارند،
امّا شامل سگهاي ديگري هم که منفعت عقلايي دارند مي شوند، چنانکه شيخ طوسي در مبسوط(68)،
سگ گله و نگهبان را همانندِ سگ صيد مي داند.(69) از اين روايات و سخن علما ـ که قبلا
گذشت ـ استفاده مي شود: هر سگي که منفعت عقلايي داشت، خريد و فروشش جايز؛ و الّا
حرام است. و اگر سگ هاي زينتي و سگ ولگرد و ... خريد و فروش آنها حرام است بخاطر اينست
که يا فاقد منفعت عقلايي بوده و يا منفعت قابل توجّهي ندارند.
نگهداري سگ در خانه
مساله نجس بودن سگ، غير از حرمت نگهداري از آن است
. نگهداري از سگ براي کساني که استفاده عقلايي از آن ندارند، کراهت شديد دارد؛ و
در روايات، امري ناپسند دانسته شده است (70).بنابراين نگهداري سگ براي نگهباني
و شکار، و سگي که امروزه مورد استفاده پليس و نيروهاي امداد مي باشد، مکروه نيست.
(البته اين به معناي عدم نجاست اين سگ ها نمي باشد.)
در بعضي از روايات آمده است که خانه اي که در آن
سگ است، ملائکه وارد نمي شوند. اين کراهت سبب مي شود که حتي نماز خواندن در چنين خانه
اي مکروه باشد.(71) ما در اينجا به بيان برخي از رواياتي که به نحوي بر کراهت نگهداري
سگ در خانه اشاره دارند، مي پردازيم:
1- وَ قَالَ الصَّادِقُ(ع): لَا تُصَلِّ
فِي دَارٍ فِيهَا کَلْبٌ إِلَّا أَنْ يَکُونَ کَلْبَ صَيْدٍ، وَ أَغْلَقْتَ دُونَهُ
بَاباً، فَلَا بَأْسَ، وَ إِنَّ الْمَلَائِکَة لَا تَدْخُلُ بَيْتاً فِيهِ کَلْبٌ وَ
لَا بَيْتاً فِيهِ تَمَاثِيلُ وَ لَا بَيْتاً فِيهِ بَوْلٌ مَجْمُوعٌ فِي آنِيَة.(72)
امام صادق(ع) فرمود: نماز مگذار در خانه اي که در
آن سگ است مگر اينکه سگ صيد باشد، و دربي برويش بسته شود ، در اين صورت اشکالي ندارد
...
2- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):
إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَانِي فَقَالَ إِنَّا مَعْشَرَ الْمَلَائِکَة لَا نَدْخُلُ بَيْتاً
فِيهِ کَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ وَ لَا إِنَاءٌ يُبَالُ فِيه.(73)
پيامبر اسلام(ص) فرمود: همانا جبرئيل بر من وارد
شد و گفت: ما ملائکه بر خانه اي که در آن سگ و مجسمه و ظرفي که در آن ادرار مي کنند،
وجود دارد، داخل نمي شويم.
3- عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ(ع): قَالَ يُکْرَهُ أَنْ يَکُونَ فِي دَارِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ الْکَلْبُ.(74)
امام صادق(ع) فرمود: ناپسند است در خانه مرد مسلمان
سگ باشد.
4- عَنْ زُرَارَة عَنْ
أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: مَا مِنْ أَحَدٍ يَتَّخِذُ کَلْباً إِلَّا نَقَصَ فِي
کُلِّ يَوْمٍ مِنْ عَمَلِ صَاحِبِهِ قِيرَاطٌ.(75)
زراره از امام صادق(ع) نقل مي کند: کسي سگي را نگهداري
نمي کند مگر اينکه هر روز از عمل او کاسته مي شود.
5- قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع):
لَا خَيْرَ فِي الْکَلْبِ إِلَّا کَلْبَ الصَّيْدِ أَوْ کَلْبَ مَاشِيَة.(76)
اميرالمؤمنين(ع) فرمودند: خيري در نگهداري سگ نيست،
به جز سگ شکاري و سگ گلّه.
6- عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ(ع) قَالَ: لَا تُمْسِکْ کَلْبَ الصَّيْدِ فِي الدَّارِ إِلَّا أَنْ يَکُونَ
بَيْنَکَ وَ بَيْنَهُ بَابٌ.(77)
امام صادق(ع) فرمود: سگ شکاري را در خانهات نگهداري
مکن مگر اينکه بين تو و او دربي باشد.(محل زندگي او جدا باشد)
7- عَن أَبِي رَافِع
قَالَ: جَاءَ جِبرَئِيل إِلَى النَبِي(ص) فَاستَأذَن عَلَيهِ- فَأذن لَهُ، فأبطأ، فأخذ
رِدَاءَه فَخرجَ- فَقَالَ: قَد أذنا لَکَ- قَالَ: أَجل وَ لَکنا لا ندخل بَيتَاً فيه
کَلب و لا صورة- فَنظروا فإذا فِي بَعضِ بُيُوتِهِم جرو-.(78)
از ابى رافع نقل کردهاند که گفت: جبرئيل بر رسول
خدا(ص) نازل شد، و اجازه ورود خواست، رسول خدا(ص) به وى اجازه داد، اما جبرئيل وارد
نشد، ناگزير رسول خدا(ص) رداى خود را گرفت و بيرون شد و فرمود: ما به تو اجازه ورود
داديم؟ جبرئيل گفت: بله، و ليکن ما فرشتگان به خانهاى که در آن سگ و يا مجسمه باشد
داخل نمىشويم. رسول خدا(ص)- که گويا تا آن لحظه از وجود سگ در خانه خبر نداشت- نظر
کرد و ديد که در بعضى از مرافق خانه ايشان توله سگى وارد شده.(79)
از مجموع روايات استفاده مي شود که نگهداري سگهاي
مفيد مثل سگ نگهبان، با وجود اينکه کراهت ندارد،(80) امّا بهتر است محل زندگي او جداي
از محل زندگي انسان باشد، بگونه اي که حداقل بينشان دربي فاصله شود. يعني خانهاي جداگانه
براي سگ ساخته شود.
و اگر در برخي روايات از نگهداري سگهاي مفيد هم
نهي شده، در صورتي است که محل زندگي او جدا نباشد. اما نگهداري سگهاي ديگر ـ غير از
سگ شکاري و سگ نگهبان و هر سگي که براي کارهاي عقلايي بکار گرفته مي شود ـ کراهت داشته
و ناپسند است.
البته با توجه به مساله نجاست سگ که قبلا ثابت شد،
اين حکم معقول به نظر مي آيد و دستورات دين نسبت به دوري از نجاسات مؤيّد آنست. هرچند
اسلام براي رفاه انسان، نگهداري سگهاي مفيد را مکروه نمي داند.
لازم به ذکر است با اينکه علامه طباطبائي متن آخرين
روايت را مضطرب و آن را از روايات مجعول مي داند.(81) اما به دليل اينکه مجموع اين
روايات ـ که مي گويند: «جبرئيل و ملائکه وارد خانه اي که سگ در آن است، نمي شوند» ـ
، روايات متضافرند،(82) و متضافر بودن براى حجيت کافى است، اگرچه سند تک تک آن ها ضعيف
باشد.(83) بنابراين اين روايات به وضوح دلالت بر کراهت شديد نگهداري سگ در منزل دارند.
زشتي و قبح سگ بازي
از آنچه گفته شد معلوم مي شود که در اسلام نگهداري
و انس گرفتن با سگ بدون اينکه مورد استفاده عقلايي قرار گيرد توصيه نشده بلکه مورد
کراهت و مزمّت است. در سيره و سخنان معصومين(ع) نيز سگ بازي زشت تلقّي شده و سگ بازان
سزاوار ملامت اند.
نقل شده است هنگامي که امام حسين(ع) کنار قبر شريف
پيامبر اکرم(ص) نشسته بود قاصدي آمد و گفت: امير مي خواهد به نزد او برويد. امّا امام(ع)
که مي داند معاويه مرده است و اين دعوت براي گرفتن بيعت است، اين دعوت را نمي پذيرد
و در پاسخ کسي که از بيعت با يزيد سوال مي کند مي فرمايد: «من هرگز با يزيد بيعت نخواهم کرد، چون يزيد مردي است
فاسق که فسق خود را آشکار کرده، شراب مي نوشد، سگ بازي و... مي کند و ما خاندان رسول
خداييم».(84)
آري، امام(ع) سگ بازي را از مواردي مي داند که سبب
شده فسق يزيد آشکار شود.
در جاي ديگر امام حسين(ع) طي نامه اي معاويه را
توبيخ کرده و چنين مي نويسد: «آيا تو آن کس نيستي که... پسر بچه اي را که شراب مي خورد
و سگ بازي مي کند به امارت مي رساني!»(85)
نامه امام حسين(ع) يادآور نامه امير المومنين(ع)
به منذر بن جارود است که از سوي حضرت(ع) فرماندار بخشي از بلاد اسلامي بود و پس از
اينکه تخلفات و خيانت هاي او براي امير المومنين(ع) گزارش شد، توسط ايشان در طي نامه
اي توبيخانه، احضار شد. امام(ع) در اين نامه او را چنين توبيخ مي کند:
«... تَخْرُجُ لاَهِياً مُتَنَزِّهاً ، تَطْلُبُ الصَّيْدَ ، وَ تُلاَعِبُ
الْکِلاَبَ ...: (خبر رسيده است، تو) پيوسته مشغول گردش و صيد (تفريحي) و بازي با سگ
ها مي باشي ...».(86)
با دقّت در کلام اميرالمومنين(ع) و امام حسين(ع)
درک زشتي و قبح سگ بازي و انس با او، دشوار نمي باشد.
حقوق سگ به عنوان يک حيوان
اسلام دين تعادل و ميانه روي است. اين اعتدال و
ميانه روي را به وضوح مي توان در دستورات اسلامي مشاهده کرد. هرچند در اسلام سگ حيواني
نجس است، امّا اين سبب نشده تا حقوق او به عنوان يک حيوان، نقض شود. رعايت حقوق سگ
به اين نيست که به آن دست بزني ، و او را مونس و هم بازي خود قراردهي! بلکه با رسيدگي
به آب و غذايش و آزار نرساندن به او، حقوقش را رعايت کرده اي. همانطور که به رعايت
حقوق ساير حيوانات و سيرکردن و رفع تشنگي آنها در روايات اسلامي تأکيد شده است.
پيشوايان و بزرگان مذهبي ما، با اينکه عقيده به
نجاست سگ دارند، امّا ظلم به اين حيوان را روا ندانسته، حق و حقوقي براي آن قائل شده
اند. با مطالعه در آثار دانشمندان اسلامي اين مساله به روشني قابل درک است.
در کتب فقهي آمده است: اگر شخصى، به مقدار وضو
گرفتن آب داشته باشد، و بترسد که اگر با آن وضو بگيرد، دچار تشنگى شود، بر او واجب
است که تيمم کند و آب را براي نوشيدن نگهدارد. صاحب جواهر(قدّس سرّه)، پس از نقل اين
فتوا مى نويسد: «وکذا الحيوان اذا کان کذلک وان کان کلبا»(87) (اگر از تشنگى حيوانى
نيز بترسد، حکم همين است، گرچه آن حيوان، سگ باشد.)
شهيد ثانى در بحث اطعمه و اشربه کتاب مسالک، مى
نويسد: «و لو کان للانسان کلب غير عقور جائع و شاة فعليه اطعام الشاة»(88) (اگر انسان،
داراى سگ ـ بيآزارـ و گوسفندي گرسنه باشد، بر او واجب است تا گوسفند را آب و علف دهد.)
يعني نجات گوسفند بر سگ اولويت دارد.
صاحب جواهر، در اين حکم به شهيد ثاني ايراد گرفته
و ميگويد: «فيه منع، بل قد يقال باولوية
الکلب لامکان ذبح الشاة بخلاف الکلب»(89) (حفظ جان سگ اولويّت دارد. زيرا مى توان گوسفند
را سر بريد؛ ولى اين کار، در مورد سگ ممکن نيست.)
کلام اين دو فقيه، گوياى واجب بودن حفظ جان حيوان
حتى سگ است، هرچند در اين مورد اختلاف بر سر اينست که حفظ حيات کداميک اولويت دارد.(90)
اگر فقهاي اسلام در نظرات فقهي خود اينگونه حقوق
حيوانات حتي سگ را در نظر مي گيرند، بخاطر اين است که سخنشان برگرفته از روايات معصومين(ع)
است.
در متون روايي ما، روايات فراواني هستند که توجه
به حقوق سگ را ـ به عنوان يک حيوان ـ تأييد مي کنند. در بعضي از روايات از اذيت و آزار
سگ منع شده، در دسته اي ديگر به اطعام و سيرابکردن سگ توجه شده است. علاوه بر اين
رواياتي هستند که قاتل سگ را ملزم به پرداخت ديه ميکند. از اين روايات نيز شايد
بتوان حق و حقوقي براي سگ در اسلام ثابت کرد. هرچند عدهاي مي گويند: روايات ديه سگ،
حقي را براي اين حيوان ثابت نکرده بلکه تنها خسارت مالي صاحبش را جبران ميکند،(91)
امّا با در نظر گرفتن همه روايات، خلاف اين مطلب ثابت مي شود چرا که ديه انسان را
نيز به وليّ او مي پردازند امّا اين سبب نمي شود خود آن شخص ارزش و قدري نداشته باشد.
پس وقتي در دين اسلام براي سگ ديه قرار داده مي شود، مي توان نتيجه گرفت که به اين
حيوان، ارزش و بهايي داده شده است و پرداخت ديه به صاحب آن جبرانگر همين بهاء و ارزش
فوت شده است.
نتيجه بحث
خلاصه اينکه مسئله نجاست سگ، يکي از مسائل قطعي
فقهي اسلام است. با اينکه در قرآن اشاره اي به اين مسئله همانند بسياري از مسائل ديگر
نشده است اما اين حکم در روايات معتبر صريحاً بيان شده است. در عين حال نجاست سگ سبب
نشده معامله آن حرام باشد، چرا که نجاست هيچ مدخليّتي در حرمت معامله نداشته، و حرمت
خريد و فروش، داير مدار اين است که مبيع داراي منفعت عقلايي باشد يا نباشد. پس تنها معامله
سگهايي که فاقد منفعت عقلايي مي باشند، جايز نيست. امّا در مورد فلسفه نجاست سگ روايات
معصومين(ع) مطلق بوده و فلسفه حقيقي اين حکم بر ما پوشيده است و فلسفه نداشتن يک حکم،
غير از ندانستن فلسفه آن است.
______ ارجاعات ______
(1) ـ قال رسول الله (ص):
اهل البدع کلاب اهل النار: بدعت گذاران سگ هاى دوزخند. (کنزالعمال، ج1 ،ح 1094 و
1125).
(2) ـ صفي پور، منتهي الارب في لغة العرب،ص
1228: نجس ناپاک، پليد و خلاف طاهر. طريحي، مجمع البيان، ج4، ص11: نجس الشيء، اذا کان
قذراً غير نظيف. فيروز آبادي، القاموس المحيط، ج2ص253: النجس ضد الطاهر و زبيدي، تاج
العروس من جواهر القاموس ج4ص255: النجس ضد الطاهر.
(3) ـ التوبة/28.
(4)ـ راغب اصفهاني، مفردات،
حرف نون، لفظ نجس.
(5) ـ طوسي، تفسير التبيان،
ج5، ص234.
(6) ـ طبرسي، مجمع البيان،
ج5، ص20.
(7) ـ سلسلة الينابيع الفقهية،
ج1، ص359 به نقل از فقه القرآن.
(8) ـ مستمسک عروة الوثقي،
ج1، ص368.
(9) ـ کنز الدقائق، ج4، ص162.
(10) ـ تفسير کبير، ج16، ص24.
(11) ـ طهارت اهل کتاب و مشرکان،
محمد حسن زماني،ص184.
(12) ـ شيخ انصاري، الطهاره،
ص325.
(13) ـ سلسلة الينابيع الفقهية،
ج1، ص359 به نقل از فقه القرآن.
(14) ـ طهارت اهل کتاب و مشرکان،
محمد حسن زماني،ص188.
(15) ـ نقش يک سگ نيز بر ديوار غار است، و بالاى غار،
صومعهاى قديمى است و مسلمانان نيز مسجدى ساختهاند. (تفسير نور ج 07 ص143)
(16) ـ کهف/18.
(17) ـ «وَصِيْد» چنان که «راغب» در کتاب «مفردات» مىگويد:
در اصل به معنى اطاق و انبارى است که در کوهستان براى ذخيره اموال ايجاد مىکنند، و
در اينجا به معنى دهانه غار است . (تفسير نمونه، ج12، ص406).
(18)ـ اعراف/ 176.
(19) ـ تفسير نمونه، ج 7،
ص 25.
(20) ـ مائده/4.
(21) ـ عدد رکعات نماز ـ دو
رکعت صبح، چهار رکعت ظهر، چهار رکعت عصر، سه رکعت مغرب و چهار رکعت عشاء ـ در قرآن
ذکر نشده است، با اينکه از مسلمات بوده و اختلافي در آن نيست.
(22) ـ انعام /145.
(23) ـ آذرخشي ديگر از آسمان کربلا، محمد تقي مصباح يزدي،
ص53.
(24) ـ نحل/44.
(25) ـ حشر/7.
(26) ـ وسائل الشيعه ج 27 ص33.
(27) ـ آذرخشي ديگر از آسمان کربلا، مصباح يزدي، محمد
تقي ص53.
(28) ـ وسائلالشيعة ج 1 ص 226.
(29) ـ وسائلالشيعة ج1 ص227.
(30) ـ وسائلالشيعة ج3 ص413.
(31) ـ وسائلالشيعة ج3 ص415.
(32) ـ وسائلالشيعة ج3 ص416.
(33) ـ وسائلالشيعة ج3 ص416.
(34) ـ وسائل الشيعة ج1 ص225.
(35) ـ وسائلالشيعة ج1 ص226.
(36) ـ وسائلالشيعة ج1 ص226.
(37) ـ وسائلالشيعة ج3 ص414.
(38) ـ وسائلالشيعة ج 3 ص 416.
(39) ـ وسائلالشيعة ج3 ص 416.
(40) ـ منسوب به محلّي.
(41) ـ وسائلالشيعة ج3 ص 417.
(42) ـ نجفي، محمد حسن، جواهر
الکلام، ج 5، ص 366 – 368، چاپ هفتم، بيروت، داراحياء التراث العربى.
(43) ـ الفِقه على المذاهِب الخمسَة، تأليف محمّد جَواد
مغنِيّة، ص55.
(44) ـ همان.
(45) ـ وسائلالشيعة، ج3، ص416.
(46) ـ وسائلالشيعة، ج3 ص417.
(47) ـ با استفاده از مستمسک العروة الوثقي ,ج 1 ص
363.
(48) ـ توضيح المسائل مراجع , ج 1 ص 83 .
(62)ـ تأمين مال به کمک وسيلهاى
باطل، سحت شمرده شده است. «وفي الکافي، بإسناده عن السکوني عن أبي عبد الله قال: السحت
ثمن الميتة و ثمن الکلب و ثمن الخمر- و مهر البغي و الرشوة في الحکم و أجر الکاهن.
أقول: ما ذکره في الرواية إنما هو تعداد من غير حصر، و أقسام السحت کثيرة کما في الروايات،
و في هذا المعنى و ما يقرب منه روايات کثيرة من طرق أئمة أهل البيت عليهم السلام»
(الميزان في تفسير القرآن، ج5، ص361.)
(63) - وسائلالشيعة ج17،
ص119.
(64) - وسائلالشيعة ج17،ص
119.
(65) - وسائلالشيعة ج17،ص119.
(66) - وسائلالشيعة ج17،ص119.
(67) - وسائلالشيعة ج17،ص120.
(68) - وسائلالشيعة ج17،ص120.
(69) - امروزه سگهاي «پليس»
و «امداد» نيز همين حکم را دارند.
(70) ـ معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي، واژه سگ.
(71) - مرحوم علامه حلّي در
کتاب منتهي مي فرمايد: نماز خواندن در خانه اي که در آن سگ باشد، کراهت دارد. (بحارالانوار،
ج 62، ص 53. ـ توضيح المسائل مراجع، ج1، مسئله 105.)
(72) ـ من لا يحضره الفقيه،
ج1 ، 246 ، باب المواضع التي تجوز الصلاة فيها و المواضع التي لا تجوز فيها .....
ص240.
(73) ـ الکافي، ج3 ، 393،
باب الصلاة في الکعبة و فوقها و في البيع و الکنائس و المواضع التي تکره الصلاة
فيها ..... ص 387. الکافي، ج3 ، 395، باب الصلاة في ثوب واحد و المرأة في کم تصلي
و صلاة العراة و التوشح ..... ص393ـ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار
،ج56، 177، باب 23 حقيقة الملائکة و صفاتهم و شؤونهم و أطوارهم ..... ص144.
(74) ـ بحار الأنوار الجامعة
لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج62، ص50 ـ وسائلالشيعة، ج 11 ،ص530.
(75) ـ بحار الأنوار الجامعة
لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج62، ص50.
(76) ـ بحار الأنوار الجامعة
لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج62، ص 53 ـ وسائلالشيعة، ج 11 ،ص530.
(77) ـ بحار الأنوار الجامعة
لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج62، ص 53.
(78) ـ الميزان في تفسير القرآن،
علامه طباطبايي، ج5، ص 209.
(79) ـ ترجمه الميزان، علامه
طباطبايي، ج5، ص336و337.
(80) ـ مفتاح الکرامة
8/85 ـ کتاب المکاسب 1/ 197 ـ جواهر الکلام 22/138.
(81) ـ ترجمه الميزان، ج5،
ص 337ـ الميزان في تفسير القرآن، ج5، ص210.
(82)ـ فصلنامه فقه اهل بيت فارسي، شماره 17 و 18،
خرازي، سيد محسن، حکم نقاشي و مجسمه سازي از نگاه شريعت.
(83) ـ شرح اين مطلب در کتاب
«انوار الاصول» آمده است. رجوع کنيد به : انوار الاصول، ج 2، ص 486 .
(84) - الاخبار الطوال، ص
227.
(85)- الامامة والسياسه، ج1، 203 و 204 و سيره معصومان،
سيد محسن امين، ترجمه: على حجّتى کرمانى، ج 4، ص 87.
(86)- تمام نهج البلاغه، ص
815 به نقل از تاريخ اليعقوبي ج 2 ص 203. و أنساب الأشراف، بلاذري ج 2 ص 163.
(87)ـ جواهرالکلام ، ج5/ ص114.
(88)ـ مسالک الافهام، ج2/
ص250.
(89)ـ جواهرالکلام، ج36/ ص437.
(90)ـ اين مسئله در رسائل
فقهي علامه جعفري نيز مطرح شده است. (جعفري، محمد تقي، رسائل فقهي، مؤسسه نشر کرامت1377،
ج1، ص 119-118.)
(91)ـ انصاري، شيخ مرتضي،
کتاب المکاسب، انتشارات علامه، ص 7، دو سطر به آخر.
عزاداري امام حسين (عليه السلام) 01
مرجع پاسخ گویی :
